Fit-18 ta’ Awwissu l-Knisja tfakkar lil Santa Elena, Imperatriċi Awgusta li għexet bejn is-snin 250 sa 330.
L-istorja tagħha tgħidilna li Elena, hekk imżejna bi kwalitajiet naturali, ġibdet l-attenzjoni ta’ Kustanzu Kloru, neputi tal-Imperatur Klawdju Gotiku min-naħa ta’ ommu. Kustanzu Kloru kien bniedem kapaċissimu fl-armata Rumana, fil-politika, fl-istrateġija, fil-finanzi u fil-ħeffa ta’ deċiżjonijiet importanti li kellu jieħu. Kloru ħadha b’martu u minħabba l-impenji militari, kellu jkun assenti mill-ħajja familjari.
Għalkemm ma nafux meta Elena saret nisranija u anqas nafu kemm damet tagħġinha l-grazzja ta’ Alla qabel ma ħaddnet uffiċjalment it-twemmin nisrani, madankollu nibqgħu ċerti li xi darba tgħammdet. Kristu, rebaħha u s-salib li ġarret għal snin sħaħ matul ħajjitha, ħalla frott tassew bnin għall-kristjaneżmu, u, fuq kollox, wassalha għall-qima tal-altari.
Ġara li matul il-ħajja matrimonjali tagħhom, li fiha tweldilhom tifel li ġie mogħti l-isem ta’ Kostantinu, missieru ġie assenjat l-uffiċċju ta’ Ċesare fi żmien l-Imperatur Dijoklezjanu. Dan iddeċieda li jaqsam l-imperu fil-parti tal-Punent li kienet tinkludi l-Ingilterra, Franza u parti minn Spanja u dik ta’ Lvant. Lil Kloru ġiet assenjata l-parti tal-Punent. Pero’ tpoġġietlu kundizzjoni bħala obbligu strett biex dan iseħħ, jiġifieri li Kloru jħalli lil martu Elena u jiżżewweġ lil Teodora, it-tifla tal-Imperatur.
Kienet deċiżjoni diffiċli u ta’ swied il-qalb għal bniedem ta’ dak il-kalibru. Madankollu rebħet it-tieni għażla. Kloru ħalla lil martu Elena u kien imġiegħel li ibnu Kostantinu jittieħed ukoll ‘l bogħod mid-dar bl-iskuża li dan ibnu jmur fil-Lvant taħt għajnejn Galerju bħala rahan ta’ fedeltà ta’ missieru. L-iskuża kienet li jingħatalu taħriġ militari. Hawn feġġ is-salib ta’ Elena, mifruda minn żewġha u issa minn binha wkoll għal perijodu ta’ 13 -il sena sħaħ! Elena kompliet tbati fis-skiet. Issa kellha sfida oħra quddiemha: ulied Teodora. Elena kompliet tieħu ħsieb ulied Teodora. Hawnhekk naraw jispikka f’Elena l-virtù tal-maħfra. F’soċjetà magħrufa għall-vendetta u l-vjolenza tagħha, tant li aktar tard fl-istorja, minħabba l-waqgħa tal-valuri u l-morali, l-Imperu Ruman spiċċa tfarrak, dan l-għemil erojku ta’ Elena bbrilla u ħalla impatt kbir għal min ried jara d-dawl!
Ninsabu fi żmien meta l-aħbarijiet kienu jiġu mgħoddija b’ħeffa, minħabba l-organizzazzjoni tal-Imperu Ruman. Kostantinu, miżmum minn Galerju, sar jaf bl-istat prekarju jew dgħajjef ta’ ħajjet missieru Kloru. Permess għaż-żjara tiegħu lil Kloru fil-Brittanja ġie miċħud minn Galerju. Iżda Kostantinu permezz ta’ żwiemel tant ħfief u veloċi rnexxielu jiżgiċċa r-rifjut ta’ Galerju u telaq determinat għal għonq it-triq l-aktar twila sa ma wasal fejn missieru moribond. Kbir kien il-ferħ tagħhom meta l-missier seta’ jilmaħ il-lineamenti tiegħu, dak il-wiċċ li jiftakru bħala tfajjel u li fakkruh f’dawk tal-maħbuba Elena, martu.
Kostantinu kellu x-xorti li jħoss l-aħħar nifs ta’ missieru, li qabel mewtu rrakkomandah lill-armata tiegħu, li aċċettat lil ibnu bħala suċċessur ta’ Kustanzu Kloro, l-Imperatur Awgustu. Swielu t-taħriġ li kien ħa taħt Galerju fil-Lvant. Bir-raġun kollu jissejjaħ Kostantinu l-Kbir, Il-Manju. Elena għexet f’din il-ħajja moħbija, issofri n-niket sas-sena 306 meta Kostantinu sejħilha fejnu u taha t-titlu ta’ Imperatriċi. Binha naqqax isimha u x-xbihat taghha fuq il-muniti u tal-unuri kollha li jistħoqqilha. Issa Santa Elena kellha madwar 63 sena.
Elena issa nqdiet bil-pożizzjoni tagħha ta’ unur biex tagħmel il-ġid. Hi kellha ħsieb ieħor ġo moħħha, li kien li ssib is-Salib li fuqu ssallab il-Feddej. Kollox ħejjielha binha Kostantinu u erħilha mal-wasla tagħha fil-Palestina tibni knejjes b’tifkira lil dawn il-postijiet imqaddsa. Staqsiet u fittxet bl-għajnuna tal-isqof Makarju u dlonk lemħet it-tempju lil alla Venere biex tintesa kull qima lejn postijiet hekk għeżież. Ordnat it-tneħħija tat-tempju u li jsir it-tħaffir f’dak il-post. Xejn ma naqas talb minn fommha, biex tinstab l-għuda mqaddsa tas-salib. Fejn qabel saltnu x-xbihat tal-ajkla Rumana, dik tan-nofs qamar, inkella dik tal-pjaċiri moqżieża jew l-oħra tal-minġel u l-martell, sa fl-aħħar dehru jiġu skavati xi għodda tal-passjoni u fl-aħħar is-slaleb li fuqhom temmew ħajjithom il-ħallelin u Kristu l-Feddej.
Infakkru fil-qosor erba’ biċċiet mill-istorja ta’ Elena, kif ħallihielna Rufinu:
(1) ELENA TMUR ĠERUSALEMM BIEX TFITTEX IS-SALIB: Elena, omm Kostantinu, mara ta’ fidi straordinarja u ta’ devozzjoni profonda, barra milli kienet ta’ jdejn miftuħin għall-aħħar, ġiet imnebbħa minn dehriet tas-Sema biex tmur Ġerusalemm. Hawnhekk kellha titkixxef mingħand in-nies fejn Kristu ġie mdendel fuq is-salib. L-imkien mhux la kemm tfittxu għax dawk li kellhom għalih kienu waqqfu fil-post statwa ta’ Venere biex l-insara li riedu jqimu hemm lil Kristu kienu jidhru bħallikieku jaduraw lil Venere. Minħabba f’hekk, dak l-imkien, l-insara ma tantx kienu jersqu lejh għad li ma ntesiex. Sinjal mis-sema wera fejn kien il-post. Meta Elena marret hemm u sabet ruħha fuq il-post, kif kienet imnebbħa, ġarrfet dak li kien hemm wieqaf quddiemha u li kien imniġġes. Ħaffret taħtu u niżlet ‘l isfel: sabet tlett islaleb ħdejn xulxin. Il-ferħ tas-sejba ma damx għax ma setgħux jagħżlu liema wieħed kien ta’ Kristu. Il-biċċa tavla żgħira, li fuqha Pilatu kien kiteb bil-Grieg, bil-Latin u bil-Lhudi, kienet hemm iżda ma kenitx aktar mas-salib biex tagħżlu. Mela kienu jeħtieġu sinjal ieħor mis-Sema biex jagħrfu s-salib.
(2) KIF ĠIE MAGĦRUF IS-SALIB VERU: Mela ġara li mhux bgħid kien hemm waħda mara magħrufa li kienet marida għall-mewt b’marda kerha. L-Isqof Makarju, meta ra d-dubji tas-Sultana u ta’ madwarha, qal: ‘Ġibu t-tlett islaleb li sibna u Alla jurina liema wieħed kien dak li fuqu miet Kristu.’ Marru lkoll għand dik il-mara u, x’ħin waslu, qagħad għarrkupptejh, u għolla din it-talba: ‘Mulej, inti għoġbok li bil-passjoni ta’ Ibnek il-Waħdieni fuq is-Salib tagħti s-salvazzjoni lill-bnedmin kollha, u issa, fiż-żmien li għażilt int, nebbaħt lill-qaddejja tiegħek biex tfittex kullimkien din l-għuda qaddisa li fuqha kien imdendel is-Salvatur: agħtina issa sinjal ċar biex nagħrfu liema wieħed minn dawn is-slaleb kien dak il-glorjuż, fost dawk li kienu magħmulin biex ineħħu l-ilsiera. Agħmel li din il-mara, marida għall-mewt, tieħu saħħitha mill-ġdid malli tmissha l-għuda tas-salvazzjoni.’ Malli temm it-talba ġieb fil-qrib wieħed mis-slaleb u ma ġara xejn. Imbagħad ġieb it-tieni wieħed u, xorta waħda ma ġara xejn. Iżda meta ressaq it-tielet wieħed il-mara fetħet għajnejha minnufih u qamet, saħħitha ġiet lura kollha f’daqqa, iktar milli kienet meta kienet tħossha tajba. Bdiet tiġri ma’ darha u tfaħħar il-qawwa tal-Mulej.
Qrib is-sena 328 kien wasal iż-żmien li Elena ttemm din il-ħajja, tħalli dan il-wied ta’ dmugħ li fih dejjem għarfet torbot ruħha mar-rieda ta’ Alla, biex tittajjar għal għandu u tibda’ ssaltan miegħu fis-sebħ bla tmiem. Mhux magħruf b’ċertezza l-post fejn mietet, għalkemm xi storiċi jsemmu Ruma. Iżda nafu li Elena kienet mibkija minn kulħadd. U ġisimha ġie midfun u mqiegħed fil-Mawsoleum ta’ Via Lavicana, magħruf bħala Tor Pignattara.